Veiligheid, hechting, gezien worden, begrepen worden……. Het zijn termen met veel inhoud die iets zeggen over onze basisbehoeften als mens. Hoe beter aan deze behoeften in onze vroege jeugd tegemoet gekomen is, hoe groter de kans dat we volwassenen worden met een stevig zelfbeeld, die in staat zijn positie in te nemen. Binnen de emotionally focussed therapy van Sue Johnson is dit gedachtengoed leidend en het biedt ook veel handvatten.

Er zijn echter meer aanvliegroutes dan die Johnson aanreikt. Routes met meer pit en een andere focus in de therapie. Wat daarin het meeste opvalt, is dat niet de partner in eerste instantie wordt aangesproken om te helpen bij het reguleren van emoties, maar de persoon zelf.

We herkennen allemaal wel de momenten dat we eigenlijk balen, iets écht vinden of voelen waar we last van hebben, maar het erbij laten zitten. Of alleen een vaag gevoel van onbehagen hebben wat we onmiddellijk weer wegdrukken, we staan er niet meer bij stil. ‘Laat maar’ is vaak ook letterlijk wat we denken. Dat gaat razendsnel, je laat het moment gewoon voorbij gaan en soms is dat prima, we hoeven niet op alle slakken zout te leggen. Vaker dan we ons dagelijks bewust zijn, laten we echter onszelf gewoon zitten…. En onze partner ook! Omdat je eraan gewend bent aanvaringen uit de weg te gaan, je weet al wat er mogelijk gaat komen, je bent bang voor wat je oproept of je vult voor je partner in dat deze zich gekwetst zal voelen. En dus zet je een stap opzij… ‘laat maar’. Je neemt jezelf niet serieus, je sust jezelf dat het niet zo belangrijk is. Of het gaat inmiddels zo automatisch dat je er amper een gedachte aan wijdt. Nogmaals, dat is niet altijd een probleem, maar de kans is aanwezig dat je samen met je partner een evenwicht hebt laten ontstaan waarin je elkaar uit de wind houdt, een manier van omgang hebt ontwikkeld waarbij je elkaar helpt om je diepste angsten niet te hoeven voelen. Wie je echt bent en wat belangrijk voor je is, schuif je terzijde en je partner doet waarschijnlijk in wezen hetzelfde.

Comfort geeft weinig groei

David Schnarsch, psycholoog en seksuoloog heeft als uitgangspunt dat relaties nu eenmaal strijd met zich meebrengen en dat is geen probleem. Dat helpt je te groeien als persoon, brengt dynamiek in je relatie en leidt tot echte verbondenheid. Je bent allebei namelijk 100% aanwezig. Hij ziet de behoefte aan goedkeuring van de partner als centraal probleem in een relatie, die bovendien bepaald niet bevorderend is voor een goede seksuele relatie. Een relatie waar dynamiek in zit is een betere voedingsbodem voor goede seks dan een relatie waarin je vooral ‘betrouwbare maatjes’ voor elkaar bent. Behoefte aan goedkeuring gaat vaak gepaard met het vermijden van angst. En die vermijding doet onszelf, onze partner én onze relatie op den duur geen goed.

Stellen die zich vooral veilig, rustig en gewaardeerd willen voelen in hun relatie, gaan zich daarnaar gedragen. Ze komen terecht in ‘de comfort-veiligheidscyclus’. Partners zijn inschikkelijk, voelen de angsten van de ander aan (want zelf kennen ze vergelijkbare angsten) en gedragen zich op zo’n manier dat die ander geen last heeft van zijn angsten. Ze staan het gedrag toe dat de ander nodig heeft om zich comfortabel te voelen. Bijvoorbeeld géén confrontaties of juist gekift over onbenullige dingen omdat dat als contact en verbinding voelt. Tegelijkertijd helpt het hen zelf om minder angst te voelen, ze gaan pijnlijke momenten uit de weg. Comfort voor hen beiden, maar ten diepste ten koste van zichzelf.

De andere cyclus noemt hij ‘de groeicyclus’ . In deze cyclus is meer angst en het voelt en oogt minder evenwichtig. In deze cyclus gaat een van de partners wrijving ervaren doordat hij stilstaat bij zijn gevoel. Iets bevalt hem niet en hij wil dit niet langer verdragen. Hij neemt zichzelf serieus en kaart het aan bij de ander. Op zo’n moment valt het niet mee om te ervaren dat dit gaat leiden tot meer stabiliteit en verbondenheid in je relatie…. Het is spannend, je stopt met het vermijden van de onprettige gevoelens die gepaard gaan met zeggen wat je voelt, vindt en nodig hebt. Je laat jezelf zien zoals je echt bent, je weet niet hoe de ander gaat reageren en je zult de angsten die dit oproept, moeten verdragen en reguleren. Het is echter een belangrijk proces om tot een duurzame stabiele relatie te komen. Als je wilt groeien in je relatie, zul je dus een periode angst moeten verdragen.

Als je gewend bent om geen kwetsbaarheid te tonen en zo angsten te vermijden, zul je dit als bedreigend en risicovol ervaren. We doen het daardoor niet snel ‘zomaar’, maar soms gebeurt er iets in je leven waardoor je hiervoor wél gemotiveerd raakt. Er gebeuren dingen in je relatie of leven waardoor je merkt dat je jezelf kwijtraakt of je dreigt je partner kwijt te raken.

Klaas had al jong geleerd dat zijn gevoelens er niet toe deden en hij ze beter voor zichzelf kon houden als hij niet afgewezen wilde worden. Wat afstand houden, bleek veiliger dan jezelf openstellen. In zijn relatie was hij gewend om zichzelf terug te trekken als er iets moeilijks gebeurde of als zijn vriendin steun nodig had. Hij beschermde zichzelf op deze manier voor zijn pijnlijke gevoelens en voorkwam te grote (onveilig voelende) betrokkenheid bij zijn vriendin. Als hij haar moeite binnen liet komen, werd hij onrustig, ‘hij moest er iets mee’ of het confronteerde hem met zijn eigen gevoelens die hij niet wilde voelen. Zij reageerde daar, zonder woorden, altijd op door het te slikken, met een vriendin te praten en zichzelf gerust te stellen dat het geen ruzie waard was. Daarnaast was Klaas in praktische zin, een zorgzame man en dat is ook wat waard. Op deze manier leek hun relatie stabiel, ze accepteerden elkaar en gaven elkaar ruimte. Tot ze hals over kop verliefd werd op haar tennisleraar…. Helemaal in de war verzamelde ze de moed hierover te praten. Klaas zijn wereld stond op zijn kop en de verandering was enorm: hij realiseerde zich dat hij haar niet kwijt wilde raken en dat het alles te maken had met zijn onbereikbaarheid. Hij haalde zijn muren omlaag. Hij besefte hoe belangrijk ze voor hem was, hoe hij haar tekort had gedaan en hoe hij zich altijd door zijn angsten had laten leiden. Hij verdroeg zijn angsten, toonde zich kwetsbaar, ging praten over wat hij had laten liggen, zijn gevoelens, zijn verlangens, zijn spijt. Zijn vriendin was niet direct van haar verliefdheid af, maar hij verborg zichzelf niet langer en ondanks haar twijfel bleef hij open en constructief in het tonen van zichzelf. Dat maakte hem voor haar een stuk interessanter….

Angst beheersen door inschikkelijkheid

We noemen het de lieve vrede bewaren of hebben andere oneliners waarmee we onze inschikkelijkheid verklaren en goedpraten. Het is vaak subtiel en we merken het amper bewust op, we ‘respecteren elkaar’ of ‘we zijn nu eenmaal zo’. Het klinkt mooi, maar is het dat wel? Als je je steeds maar weer voegt naar de beperkingen en onzekerheden van je partner én je eigen angsten uit de weg gaat, zorg je noch voor jezelf, noch voor je partner. Het kan lange tijd heel rustig en vertrouwd voelen, maar je duwt een deel van jezelf, wat je echt voelt, vindt en nodig hebt, aan de kant. Je wordt dus ook niet gezien met alles erop en eraan. Hoe echt is de verbondenheid die je voelt? Echte verbondenheid ontstaat als mensen allebei aanwezig zijn met hun hele hebben en houden. Als je je laat leiden angst voor confrontatie, angst voor heftigheid, angst voor de gevolgen, dan help je noch jezelf, noch je partner echt. De kans is groot dat het zich een keer tegen je gaat keren.

Hans is een dominante man die graag helpt, hij weet wat het beste is voor Ans. Hij voelt zich waardeloos als hij niks toevoegt en tegengas raakt snel aan zijn gevoel van eigenwaarde. Ans voegt zich en wordt door hun omgeving gezien als lieve, maar wat afhankelijke vrouw. Ze houdt niet van ruzie. Onbewust weet ze hoe het werkt bij Hans, wat hij nodig heeft om zich goed te voelen en daar wil ze wel aan voldoen als dat onrust voorkomt. Het is maar de vraag wie van hen beiden de ander het meeste helpt…..

Een gespiegeld zelfbeeld

Als mensen proberen hun zelfbeeld en identiteit te ontlenen aan hun partner en andere mensen, is er sprake van een gespiegeld zelfbeeld. Je eigenwaarde is afhankelijk van hoe andere mensen je zien en behandelen. Je gaat je gedrag aanpassen aan wat je denkt dat anderen van je verwachten en nodig hebben. Als je hier goed naar kijkt, gaat positieve feedback op je gedrag niet over jou, maar over je onechte aanpassing aan je partner of andere mensen in je omgeving. Totdat zijn vriendin verliefd werd, was het voor Klaas onverdraaglijk om te luisteren naar haar problemen zonder een oplossing te hebben. Dus hield hij dat af. Ans voelde zichzelf klein worden bij de gedachte dat Hans boos zou worden als ze haar eigen ideeën zou volgen en ergens wist ze hoeveel het voor hem betekende dat hij zo’n sterke positie in hun relatie leek te hebben.

We willen allemaal graag waardering en bevestiging, maar als je er afhankelijk van wordt, verlies je jezelf. Daarmee verlies je ook de intimiteit in je relatie, want met wie heeft je partner eigenlijk een relatie? Zelfopenbaring wordt vervangen door zelfpresentatie. Je keuzes en wat je van jezelf laat zien, zeggen nog maar weinig over wie je bent en wat je wilt.

Stellen zijn vaker teveel versmolten dan emotioneel buiten elkaars bereik. De angsten stromen als via een navelstreng heen en weer. Je doet allebei wat je aanvoelt dat nodig is om je partner geen moeilijke gevoelens te bezorgen en wat op het eerste gevoel comfortabel voelt voor jullie beiden. Je hoeft hierdoor geen van beiden confrontaties en lastige gevoelens te verdragen. Er gebeurt echter ook weinig opwindends….. Veel mensen kunnen buitenshuis uitstekend overeind blijven, maar voelen zich thuis oververantwoordelijk voor het welzijn van de ander en denken dat het uit de hand gaat lopen als ze zichzelf echt laten zien. Én ze lopen op deze manier zelf ook geen emotioneel risico. Je houdt elkaar in een klem en voorkomt situaties die spannend zijn.

Jan heeft het gevoel dat Hanna van slag raakt als hij zegt wat hij echt vindt en wil. Hanna heeft het gevoel dat Jan het nodig heeft dat zij niet zo zelfstandig en wat kwetsbaar is…..

Je relatie blijft statisch als je niet op eigen benen kunt staan en wat tegenwind kunt verdragen. Angst, het vermijden van kwetsbare gevoelens, weerhouden je van het tonen van jezelf en dus van verandering. Tot het niet meer gaat….

Twee keuzen dilemma

We willen ons én geliefd voelen én iets anders dan nu mogelijk is binnen onze relatie. Dit kan op ieder levensgebied zijn: geld, familie, seks, kinderen, werk etc. Je geeft geld uit of je houdt het in je zak, je krijgt kinderen of blijft kinderloos, je onderneemt iets nieuws of je blijft in hetzelfde stramien lopen: het gaat niet tegelijkertijd. Als je iets écht niet meer wilt of kunt, kun je de angst van de ander niet meer wegnemen door je aan te passen, want het wringt te erg. Vooral als de onvrede al langer sluimert, kan dit leiden tot een besef dat het niet langer gaat. We willen én geen angst voelen én echt iets anders. Als we mogen kiezen tussen angst ervaren of geen angst, dan is de keuze snel gemaakt ténzij er iets meespeelt wat zwaarder weegt. Als je niet wilt kiezen voor een vluchtweg, zul je moeten kiezen voor angst, angst doordat je risico gaat nemen, jezelf moet laten zien zonder de reactie daarop te kennen. Dit soort angst leidt tot volwassenheid en brengt je relatie in de groeicyclus.

Angsten reguleren

De uitdaging in de groeicyclus is verandering teweeg brengen zonder de stabiliteit teveel te schaden. Soms doe je een poging en de ander blokkeert je, de verleiding is groot om ‘terug in je hok’ te gaan. Als het onveranderde scenario erger is dan veranderen, ben je klaar om het aan te gaan. En al is het moeilijk voor te stellen op dat moment: je helpt je relatie er meestal verder mee! Je zult je angsten moeten verdragen en bedwingen en je zelfbeeld niet langer aan je partner moeten ontlenen. Dat is eng en spannend. Je weet niet hoe je partner gaat reageren en wat er gaat gebeuren. Toch is het de enige weg.

Het vereist ook dat je eerlijk bent naar jezelf en je gedrag, daarvoor verantwoording neemt. Je laat mogelijk al vele jaren niet zien hoe iets echt voor je is onder het mom van ‘laat maar’ en die steken heb je zelf laten vallen. Daarin ben je tekort geschoten naar jezelf én naar je partner. Je partner zal hier nog niet aan toe zijn, dus jij moet aan het werk…

Beginnen met het serieus nemen van jezelf, je ongemakkelijke gevoelens verdragen, jezelf geruststellen en overeind blijven, is een sprong in het duister. Het kan voelen als egoïstisch, maar het is in wezen betrokkenheid. Betrokkenheid op je relatie, verlangen naar wederzijds respect van het ware en het beste in elkaar. Als jij jezelf echt laat zien, moet je partner zich daartoe verhouden. Dat zal niet zonder slag of stoot gaan, maar doorgaan zoals jullie deden, kan niet. Je partner zal hierdoor waarschijnlijk van slag raken. Hij of zij zal misschien reageren met boosheid, mokken, slachtoffergedrag, claimen of angst. Het helpt als je vriendelijk, volwassen en volhardend blijft. Geruststelling met een rechte rug (‘ik wil niet bij je weg, we zijn het niet eens, ik snap dat je erdoor van slag bent/het lastig vindt, we zijn dit niet gewend samen, maar….’). Humor, sorry zeggen als je fout zit, vriendelijk blijven bij mokken en mild zijn, het zijn allemaal helpende ingrediënten die jij moet toevoegen aan jullie contact.

Het vraagt dus in de eerste plaats om zelfconfrontatie. Hoe werkt het bij mij, wat heb ik gedaan met mezelf en mijn partner door zo onzichtbaar te blijven of met ons vaste patroon mee te doen, welke steken heb ik laten vallen om angsten te vermijden?

Wat níet helpt, is elders klagen over je partner, vermijden, alcohol of troost bij een ander zoeken. Zie het als een zinvolle worsteling om te groeien in je relatie en op eigen benen te komen staan. Realiseer je dat het gedrag wat diende als zelfbescherming je niet echt beschermt, het veroorzaakt juist problemen. Verandering ontstaat vaak doordat er één verandert, niet door consensus. Verwacht je gevoel van zekerheid niet langer van je partner, dat maakt je kwetsbaar in plaats van krachtig. Je zult angst moeten aanvaarden voordat je angst kan afnemen, ongemak geeft het snelste groei. Angst is geen goede reden om iets goeds na te laten, alleen voel je dat soms pas achteraf. Het diepe in dus, met

• Zelfconfrontatie
• Je blootgeven
• Jezelf geruststellen
• Angst aanvaarden
• Eenzijdig handelen

Zoals al eerder gezegd, je partner heeft hier niet om gevraagd, maar zal er iets mee moeten. Als je eerlijk wordt over jezelf en je wensen, dan confronteer je dóór je relatie: het evenwicht is weg, de verstrengeling is eenzijdig losgemaakt. De kans is groot dat er protest komt vóórdat het leidt tot een constructieve reactie. Je partner heeft het zelf niet bedacht en het is moeilijk. Boosheid, gemok, onvrede, paniek, slachtoffergedrag of andere vormen van druk zul je moeten verdragen.

Geef niet toe, geef niet op en ontplof niet. Zie jezelf niet door je partners ogen, laat dat beeld los en wees trouw aan jezelf. Val je partner ook niet keihard aan omdat je jezelf dan sterker voelt. Schnarsch zegt hierover: ’In jezelf blijven geloven, is doen wat je denkt dat juist is en tóch twijfelen. Je kunt nooit zeker zijn, laat het beste in je twijfelen en niet het slechtste. Daardoor leer je van eventuele fouten en kun je je gedrag bijsturen’. Tegelijkertijd houd je ook oog voor je partner. Niet door mee te gaan met zijn verzet, maar door te luisteren als hij eerlijk iets van zijn moeite met jouw verandering laat zien. Dat zijn de momenten waarop jullie gelijkwaardig in gesprek kunnen zijn en waar het gezond kan schuren.

Toen Ans zichzelf niet langer voor de gek kon houden dat ze tevreden was met haar baan in de zorg en er niet aan moest denken dit nog 25 jaar te moeten doen, dacht ze steeds vaker aan haar wens van vroeger om geneeskunde te studeren. Hans vond dat destijds onzin, ze zouden trouwen en de verpleging leende zich beter voor parttime werk als ze kinderen zouden hebben. Ze werd nu echter somber, voelde zich mat en ontevreden. Ze miste de meid met pit en levenslust die ze vroeger was en realiseerde zich haar eigen aandeel in de verandering. Ze had zich altijd gevoegd en Hans’ gevoel van sterke man zijn gefaciliteerd. Ze begon thuis haar onvrede te uiten, ook op andere gebieden. Hans raakte in paniek en werd de eerste tijd voortdurend boos. Verweet haar ondankbaarheid, hij verdiende genoeg, de kinderen hadden haar nodig. Hij had veel last van het gevoel de controle over Ans te verliezen en daarmee, in zijn beleving, haar liefde voor hem. Ze hield echter vol, Hans kon niet meer om haar heen. Haar vasthoudendheid en vriendelijkheid hielpen hem om na verloop van tijd ook naar zichzelf te kijken, de gesprekken veranderden van toon, Hans leerde luisteren en ontdekte dat zijn behoefte aan controle een probleem was. Een jaar begon Ans met haar studie en voelde de verbondenheid tussen hen voor beiden veel beter.

Niet de omvang van problemen, maar de respons op problemen bepaalt wat de gevolgen voor je relatie zijn!